Ông đồ cuối cùng ở ốc đảo Lý Sơn



Ông đồ Võ Hiển Đạt



Hình như vừa cả nể, nên cụ thoáng ngần ngừ xua tay rồi
sau đó gật rằng tau chỉ cho mày chừng ba mươi phút thôi nghen, quá bận
cháu à, từ việc nhỏ chí việc lớn, không có tau chỉ bảo, sai hết, chiều
nay là hành lễ rồi.
Âm Linh tự, ngày thường theo
bà con xứ biển là không khi nào vắng người ra vào, bởi quá nhiều chuyện
huyền hoặc quanh nó, đánh động lòng thành cúng bái của người trong và
ngoài đảo, mấy bữa nay càng thêm náo nhiệt.
Hành
lễ Khao lề tế lính Hoàng Sa, một nghi lễ dân gian đặc sắc tưởng nhớ
công lao của những dân binh Lý Sơn - Quảng Ngãi, từ thuở triều Nguyễn
đã cưỡi sóng đi ra Hoàng Sa mà giữ gìn bờ cõi, đi mãi không về, để rồi
cứ 16/3 âm lịch, tại Âm Linh tự, hương khói lại nghi ngút nhớ người xưa.
Cụ
là chủ tế của ban tế tự. Biết là khó kéo cụ ra khỏi núi việc mà anh em
bên ngạch văn hoá thông tin trên đảo cứ lắc đầu rằng, gặp ông Võ Hiển
Đạt hả, khó lắm, ổng ở trong nớ nhưng bận lút đầu, tôi bèn xúi thêm chị
Trung Yên của VTV Đà Nẵng kẹp theo cái máy quay đến năn nỉ.
Rồi
chúng tôi cũng yên vị dưới hàng hiên trong căn nhà tuổi thọ có trên 150
năm của cụ ở thôn Tây - An Vĩnh. Nhìn bộ dạng khoan thai, thỉnh thoảng
lại bật cao âm sắc sang sảng đúng điệu nhà nho đối đãi với đám người mê
chữ đến xin các cụ phóng bút, tôi bật nhớ đến cụ Nguyễn Đình Thảng, nhà
Hán học - nhà giáo ưu tú.
“À, ông Thảng cũng là
bạn thân của tau. Tội quá, ổng mất năm ngoái rồi, viết chữ đẹp lắm, tụi
tau hẹn nhau đi lang thang, đến đâu cho chữ đến đó, kiếm tiền lộ phí mà
thôi, ai ngờ…”.
Tuổi tác, cộng với nắng gió của
biển, những nếp nhăn lô xô mà tựa như “ngang ngay, sổ thẳng” đổ trên
gương mặt sạm đen của ông già khiến tôi cứ tưởng tượng đến những dòng
chữ Hán viết theo lối chân miệt mài không nghỉ.
Học
chữ Hán từ năm 8 tuổi. Đến lúc lấy vợ năm 24 tuổi, vẫn còn đi học. Hết
thầy dạy trên đảo đến thầy trong đất liền. Lớp bạn bè bút lông nghiên
mực, quỳ miệt mài trên chiếu cạy cục với chữ thánh hiền xưa, nay thưa
vắng dần, kẻ mất, người quên lãng, cộng với cái điều kiện “hành lộ nan”
ở đảo, ở xa đất liền đến hơn 30 km, hình như đã đẩy ông đồ đến chỗ cô
đơn.
“Ừ, buồn cháu à…”. Giọng cụ chùng quãng khi
tôi dở ngón quen thuộc của nghề, rằng có ai theo cụ học chữ không? Học
để làm gì? Chẳng làm gì cả. Thời buổi này có quá nhiều điều khiến người
ta bận tâm, bọn trẻ nít thì có Internet làm
bạn, cần biết gì đến chữ Nho, mà này, chữ này không phải học để mà chơi
đâu, biết nó chưa đủ, phải có kiến thức phong phú để mở ngõ vào cái uy
nghiêm, lung linh mà tác tuyệt của thánh hiền.
Trên
tay cụ là hai cuốn sổ dày cộp giấy học trò đóng thành tập, bìa cứng.
Thoáng qua trong tôi rằng cụ hình như đã cố công “bồi trúc” cho chuyện
phiên âm dịch nghĩa khi thấy cuốn Kinh Thi, nhưng lại xua đi nhanh khi
giọng cụ quá tha thiết.
Tôi góp chuyện là Kinh Thi
người ta đã dịch, phiên âm, in thành sách lâu rồi, cụ ngạc nhiên rằng
thế à, tau tự dịch đây, hết 1 tháng, quí lắm.
Nhưng
phải đến khi cụ đưa ra cuốn thứ hai “Ấu học cố sự tầm nguyên”, kèm theo
lời chú: Đây là sách ở bậc cao của nho học, nó có 10 quyển, tau dịch 3
tháng là xong, tử táng, hiếu hỷ, hôn sự…, nguồn gốc có từ đâu, nghĩa ra
làm sao, cách thức thế nào, tóm lại là những gì hiện diện, chu chuyển,
tương tác của vạn vật, trùm lên vạn vật, được giải thích hết trong này…,
Nhìn
cụ say sưa giảng bài “Tô Huệ chức hồi văn” hay là “Phụ truyền cơ hồi
văn đồ” theo trên gấm mà dệt hồi văn, tỉ mẩn dịch chép lại hết, lại
buông câu sảng khoái rằng hay hơn cả Kim Vân Kiều truyện, tôi mới hiểu
hết sự nhiệt thành của ông già.
Kỳ công, chẳng
phải để làm chi nghen cháu, tau muốn bọn trẻ, khi tau chết đi, lật sách
sẽ biết người xưa đã nói như thế nào, nói đủ, nói kỹ hết mọi chuyện,
rằng đừng đi ra ngoài qui pháp, trật cái vận hành của vạn vật, là trùm
lên hết là lẽ âm dương tương hợp.

Âm Linh tự trên đảo Lý Sơn

Có lẽ không nhiều nơi được như đảo Lý Sơn, diện tích 10 cây số vuông,
dân số 20 ngàn người, mà di tích lịch sử văn hoá đình chùa miếu mạo dày
đặc. Xa xưa đã có 2 đình, 4 chùa, 24 lăng miếu, nay con số trên đã trên
40, trong đó 2 di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia, còn lại là cấp
tỉnh, đó là chưa kể nhà cổ gần 20 cái.
Tôi đã vào một
vài nơi, thấy câu đối, hoành phi phần lớn được cẩn khảm đá, sành, nhiều
nhà cổ chữ được khảm, viết công phu. Cụ cười mà rằng, 3 xã đây, 90 phần
trăm lăng miếu nhà cửa, chữ Hán trên một tay tau làm đấy, làm bất vụ
lợi, chẳng ai trả, cũng chẳng đòi của ai một hào.
Mấy
ông chữ Nho ngày trước chỉ cho chữ thôi, ai đục khảm gì thì mặc, tau
đây tự làm hết, trèo lên đắp hình rồng phụng trên đình, chùa, cũng mình
tau. Khi qua tuổi 50, tau mới thấm hết cái lý của sách thánh hiền dạy
về đạo làm người. Không làm thì chắc chắn sẽ mất hết…
Anh
bạn nghiên cứu nhà cổ đi cùng tôi, trên đường về, nhắc đi nhắc lại,
người như ông Võ Hiển Đạt là con người văn hoá của xứ Lý Sơn đúng nghĩa
của nó.
Sách “Lý Sơn, đảo du lịch lý tưởng” do
huyện ấn hành, khái quát lịch sử, địa lý, tiềm năng du lịch của đảo, cụ
là một trong mấy người chấp bút. Thông bát mà đạo đức.
Ngày
xưa, mỗi tổng mỗi làng thường có một người như thế, giỏi chữ nghĩa để
viết văn tế, giấy má kiện cáo, xin xỏ, nhưng để hiểu và thật tâm muốn
hiểu trời đất, con người, thì không phải ông thầy nào cũng được trời
ban cho phúc phận.
Người xưa chẳng bảo “tri” là
“hành” đó sao. Biết mà không làm, sao là thức giả được? Hôm sau, trong
lễ khao lề, có một vị cao niên đọc bài chúc văn tế lính Hoàng Sa tha
thiết, tôi biết thêm, bài đấy cũng chính tay cụ Đạt soạn.
Cánh
nhà báo cứ trầm trồ vật phẩm buổi hành lễ có 5 chiếc thuyền được trang
trí quá đẹp. Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ, PGĐ Sở VH-TT-DL Quảng Ngãi, buông
câu ngắn gọn: Mấy chiếc thuyền đẹp ác liệt, không khác chi thuyền ngày
xưa, trí nhớ ông già ghê gớm thật!
Cụ Đạt bảo:
Đúng 5 ngày, đủ thứ chuyện bù đầu, tau phải thiết trí hết, từ vẽ mẫu,
dán giấy, nặn tượng dân binh hải đội, mẫu thuyền rồng đó có trong tài
liệu cổ, in trên bản mộc, từ sách của pháp sư xưa, tau vẽ lại.
Sinh
năm Quý Dậu, nay đã 76 tuổi, nhìn cụ mài mực rồi phóng bút, ngón tay
run run, ập đến trong tôi như cảm giác nghiên mực đã mòn và sắp cạn qua
năm tháng.
Ngọn bút đã về chiều. Nói như cụ, trí
nhớ tau đã giảm, chỉ còn 30-40 phần thôi. Cả bọn xúm lại xin chữ. Tôi
nghe cô bạn ở Đài truyền hình Quảng Ngãi, khẩn khoản : Ông ơi, đời ông
thích chữ gì nhất, ông cho cháu xin được không. Cháu ơi, có chữ gì qua
được chữ Đức!...
nguồn: http://www.xaluan.com